Dilbilimsel Türkoloji

Proje sorumlusu: Dr. Ruth Bartholomä

Proje süresi: 2012’den bu yana

Dilbilimsel Türkoloji Türk dilleriyle tek tek ya da bir dil ailesi olarak, hem artzamanlı, hem de eşzamanlı bir biçimde ilgilenir. Bu, hem daha eski, belgelenmemiş dil değişkelerinin (Varietät) rekonstrüksiyonu, genetik dil akrabalığına ilişkin soruları ve etimolojik soruları, aktarılmış metinlerin işlenmesini ve bugüne dek bilinmeyen kaynakların ortaya çıkarılmasını kapsar, hem de modern Türk dillerine ilişkin dilbilimsel sorunlarla ilgilenmeyi, tehdit altındaki dillerin ve dil çeşitlerinin belgelenmesini, diyalektolojik çalışmaları, dil ilişkileri araştırmalarını ve ayrıca toplumdilbilimsel fenomenlerini içerir. Orient-Institut Istanbul’da bugüne dek Türkiye Türkçesine yönelik diyalektoloji çalışmaları, İran’daki Türk dillerine, Orta Türkçe metinlerine, Türk dilinin Oğuz ve Güney Sibirya dallarının dil tarihine ve Türkiye’deki dil tutumlarına yönelik çalışmalar gerçekleştirildi. Son üç yıl içinde şu aşağıdaki projeler ve etkinlikler düzenlendi.

Türkçe Dil Araştırmaları Bağlamında Herman F. Kvergić’in Dictionnaire des phonèmes Türk adlı eseri

Proje sorumlusu: Dr. Astrid Menz

Proje ortagı: Prof. Dr. Jens Peter Laut (Universität Göttingen, Turkologie)

Kütüphaneye sahaftan Dictionnaire des phonèmes Türk adlı daktilo edilmiş eski bir eserin tek nüshası alındı. Tarihlendirilmemiş üç ciltlik bu eser muhtemelen 1930’lu yıllardan kalma bir nüshadır. İlk iki ciltte Türk dilinin fonemlerine göre düzenlenmiş etimolojik incelemeler yer almaktadır; üçüncü ciltte ise Türk dilleri ile Hint-Avrupa dillerinden kelime eşleştirmeleri bulunmaktadır.

Yazar Hermann Feodor Kvergić, 1930’lu yıllarda La psychologie de quelques éléments des langues Turques başlıklı Güneş Dil Teorisi bağlamında “ünlü” olan yazıyı kaleme almış Viyanalı bir şarkiyatçıdır. Daktilo metni sayısal ortama aktarılmıştır ve MENAdoc sitesinde genel kullanıma açılmıştır. Bu temelde Kvergić ve eserine ve bu eserin Türkiye’deki dil araştırmaları üzerindeki etkisine yönelik daha geniş bir sayısal seçki oluşturulacaktır.

Bartholomä, Ruth. “A Paper Tiger? Linguistic Rights and the European Charter for Regional or Minority Languages (ECRML)”. Bülent Bilmez (Derl.). Türkiye’de Dil Hakları ve Dilsel Çoğulluk. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi 2021. 155–170.

—. “Neo-Ottomanism, Purism or What? Current Suggestions for the Replacement of ‘Foreign Words’ in Turkish”. Ruth Bartholomä; Jens Peter Laut (Derl.). The Turkish Language Reform and Beyond: A Never-Ending Story? Wiesbaden: Harrassowitz 2021 (Turcologica, 126), 77–114.

— (Jens Peter Laut ile): “Introduction: Aspects of Language Policy and Planning in the Republic of Turkey”. Ruth Bartholomä; Jens Peter Laut (Derl.). The Turkish Language Reform and Beyond: A Never-Ending Story? Wiesbaden: Harrassowitz 2021 (Turcologica, 126), 13–27.

Menz, Astrid. „The Gagauz Female Marker -(y)ka“. Turkic Languages 19 (2016). 53–62.

—; Csató, Éva Ágnes; Turan, Fikret (Hrsg.). Spoken Ottoman in Mediator Texts. Wiesbaden 2016.

Menz, Astrid. „Idioms and Dialogues in Holdermann’s Grammaire Turque (1730)“. Spoken Ottoman in Mediator Texts. Hrsg. Éva Ágnes Csató, Astrid Menz, Fikret Turan. Wiesbaden 2016. 147-160.

—. „Expressions for Prospective and Avertive in Turkish and Gagauz“. Ankara Papers in Turkish and Turkic Linguistics. Hrsg. Ufuk Ataş, Çiğdem Sağın Şimşek, Jochen Rehbein, Deniz Zeyrek. Wiesbaden 2015. 647–657.

—. „188. Gagauz“. Wordformation: An International Handbook of the Languages of Europe. Hrsg. Peter O. Müller, Ingeborg Ohnheiser, Susan Olsen, Franz Rainer. Berlin: Mouton de Gruyter 2015. 3433–3442.

—. „Gagauz (People)“. Encyclopaedia of Islam. Third Edition. Bd. 3. Hrsg. Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, & Everett Rowson. Leiden 2015. 122–123.

—; Schroeder, Christoph. „Schrifterwerb in der Türkei (und türkischer Schriftspracherwerb in Deutschland)“. Schriftsprach- und Orthographieerwerb: Erstlesen, Erstschreiben. Hrsg. Helena Olfert, Christina Röber. Baltmannsweiler 2015. 55–68.

—; Demir, Nurettin; Karakoç, Birsel (Hrsg.). Turcology and Linguistics. Éva Ágnes Csató Festschrift. Ankara 2014.

—. „Gagauz (Language and Literature)“. Encyclopaedia of Islam: Third Edition. Bd.3. Hrsg. Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas and Everett Rowson. Leiden 2013. 95–96.

—; Kıral, Filiz. „Doğu Grubu Ağızlarında –miş ve imiş“. Türk Dilleri Araştırmaları 20 (2010/2012). 167–174.

—. „Erzurum Ağızlarında Ermenice Ödünç Sözcükler“. Türk Dilleri Araştırmaları 19 (2009/2012). 89–106.

—; Erdal, Marcel; Nevskaja, Irina (Hrsg.). Historical, Areal and Typological Aspects of South Siberian Turkic. (Turcologica 94). Wiesbaden 2012.

—. „The conditional in South Siberian Turkic.“ Historical, Areal and Typological Aspects of South Siberian Turkic. Hrsg. Marcel Erdal, Astrid Menz, Irina Nevskaya.Wiesbaden 2012. 59–74.

Konferans serisi: Language, Culture and Tradition Among Little-Known Turkic Peoples: From the Balkans to Northeastern China

Proje sorumlusu: Dr. Astrid Menz

Etkinlik tarihi: Sonbahar 2013 – Kış 2014

Bu konferans serisinde Türk dilleri dünyasının çeşitliliği içinden görünümlere yer verildi. Seçilmiş örnekler üzerinden, genellikle pek az tanınan Türk halkları ve onların kültürel özellikleri tanıtıldı. Tek tek konferanslarla Avrupa’da Türk dilleri konuşan toplulukların – Gagavuzlar ve Çuvaşların – İran’daki Oğuz Türklerinin ve Güney Sibirya ile Kuzey Doğu Çin’deTürk dilleri konuşan toplulukların kültürel, tarihsel ve aynı zamanda da dilsel özellikleri ele alındı. Konferanslar İngilizce veya Türkçe olarak verildi.