Dimitrios Giagtzoglou, M.A. (University of Crete)

Teoride ve Praktikte Osmanlı “harflerin ilmi”: İlkeler, Yöntemler, Kişiler ve Kaynaklar

Son on beş yıl içinde İslam coğrafyasında gizli ilimleri çeşitli açılardan kapsamlı şekilde değerlendiren çok sayıda kitap, makale ve dergi yayınlanmasına rağmen, bu çalışmaların çok az bir kısmı Ortadoğu ve Balkanlar tarihinin en önemli dönemlerinden biri olan Osmanlı İmparatorluğu’na ışık tutmuştur. Bu proje, Osmanlı İmparatorluğu’nda gizli ilimlerin en karakteristik biçimlerinden biri olan harflerin ilmi incelenmesi yoluyla, bu araştırma alanına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Harf ilimi, Anglo-saxon çağdaş bilim adamları tarafından genellikle tanımlandığı şekliyle lettrism, dünyanın birçok farklı coğrafi bölgesinde çeşitli şekillerde ortaya çıkan gizli ilim uygulamaların bilinen yöntemlerinin en başında gelmektedir. İslam coğrafyasında Muhyiddin ibn Arabi ve Ahmed el-Buni’nin eserleri, gizli ilimlerin hem felsefi içeriğini hem de pratikteki işleyişini ortaya çıkaran en temsili örneklerdir. Harflerin bu büyük ustalarının müritlerinin çoğu, bu mirası sürdürerek Arap ve Fars coğrafyasındaki çeşitli hükümdarların saltanat meclisine kadar ulaşmıştır. Harf ilmi (‘ilm al-ḥurūf), 14. Yüzyılın ortalarında diğer Anadolu emirlikleri arasında önemli bir siyasi güç olarak yer edinmeye çalışan Osmanlı padişahları için imparatorluk ideolojilerini inşa etme çabalarında oldukça yararlı bir araç haline gelmiş; bu imparatorların yetkilerini meşrulaştırmalarında önemli faydalar sağlamıştır. Bu süreçte imparatorluk ailesinin üyelerinin korunması için gömlekler ve yazılı muskalar gibi tılsımlı nesneler yapılmış, ulemanın en önde gelen üyelerinden bazıları harf ilmini kullanarak hükümdarlara önemli olaylarla ilgili kehanetlerde bulunmuşlardır. Bunun yanı sıra, çeşitli tasavvuf çevreleri, Kur’an’ı yorumlamak, evrenin ve kendilerini çevreleyen dünyanın gerçeklerini ve bâtıni niteliklerini anlamak için harf ilminden yararlanmışlardır. Bu proje, tüm bu farklı sesleri bir araya getirmeyi ve bunları Anadolu ve daha genel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun entelektüel gerçekleri, sosyal ve politik dinamikleri ile birlikte tanımlamak, analiz etmek ve her şeyden önce bağlam sallaştırmayı hedeflemektedir.

Figure: Şücaüddin İlyas b. İsa b. Mecdüddin es-Saruhani, (d. 967/1559), Ferahnâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah MS 1539.