Bir Yaşamın İzleri – Traugott Fuchs Mirasının Kataloglanması

Yazarlar: Karin Schweissgut & Melissa Sivri

17 Eylül 2021

Traugott Fuchs’un Orient-Institut Istanbul’daki mirasını kataloglama projesi, Boğaziçi Üniversitesi İstanbul Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi ile iş birliği içinde, Kültürel Koruma Programının bir parçası olarak Dışişleri Bakanlığı ve Orient-Institut Istanbul fonları ile finanse edildi. Alman dili ve edebiyatı ve Fransız dili ve edebiyat uzmanı, filolog, edebiyat profesörü, çevirmen, ressam Traugott Fuchs 1906 yılında Alsace-Lorraine doğdu ve 1997 yılında İstanbul’da vefat etti. Traugott Fuchs 1934’te Nazi Almanyası’ndan kaçıp Türkiye’ye yerleşen aydınlardan biriydi. Türkiye’ye gelen meslektaşlarının yapmadıklarını yaptı ve hayatının sonuna kadar İstanbul’da kaldı. İstanbul’da yıllarca süren önemli rolünde bir bilim ve kültür aracısıydı. Arkasında çok çeşitli materyallerin bulunduğu geniş bir arşiv bıraktı.

Orient-Institut Istanbul web sitesinde 11 Eylül 2020 tarihinde Traugott Fuchs’un kişiliğine ve hayatına odaklanarak Almanca bir ilk blog yazısı yayınlandı. Bu ikinci blog yazısı ise Traugott Fuchs’un kültür ve tarih mirası olan arşivinin kataloglanmasına odaklanacak.

Bu yazının amacı; proje içindeki aktörleri, veri tabanı olarak Kalliope’yi ve Traugott Fuchs’un arşivindeki malzemelerin katalog verilerini göstermektir. Ayrıca bir kataloglama projesinin nasıl oluşturulduğu, geliştirildiği ve gerçekleştirildiğini aşamalarla açıklamaktır. Bu projede öne çıkan isimler; Almanya Federal Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Kültür Koruma Programı, Orient-Institut İstanbul ve Boğaziçi Üniversitesi Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi’dir.

Almanya Federal Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Kültür Koruma Programı’nın mali desteği dışında bu projeyi gerçekleştirmek mümkün olmayacaktı. Kataloglama, Almanya’nın Türkiye’deki Dış Temsilcilikleri Kültür Koruma Programı çerçevesinde sunduğu mali destekle gerçekleştirilmiştir. Bu program, kültür ve eğitim alanlarındaki çeşitli Alman-Türk ilişkilerinin bir parçasını oluşturur ve tamamen iki kültür arasında, geçmişteki önemli temas noktalarına adanmıştır. Kurumların desteğinin yanında, Fuchs ailesinin kataloglama sürecindeki desteği de bu çalışmanın gerçekleşmesini sağlayan en önemli faktörlerden biriydi.

Fuchs mirasını kataloglama projesinin başlamasında ve gerçekleşmesinde büyük pay sahibi olan diğer aktörler de Orient-Institut Istanbul’da dönemin müdürü olan Prof. Dr. Raoul Motika, uzun yıllar kütüphane müdürlüğü yapmış Dr. Astrid Menz, ve Prof. Dr. Motika’nın görevini tamamlamasından sonraki dönemde enstitü müdür vekilliği göreviyle projeyi destekleyen Dr. Richard Wittmann’dır. Orient-Institut Istanbul, Max Weber Vakfı’na bağlı Türkoloji ve bölgesel araştırmalar konularında faaliyet gösteren bir araştırma enstitüsüdür. İstanbul Beyoğlu’nda bulunan enstitü, aynı zamanda Almanya ve Türkiye arasındaki bilimsel diyaloğu sağlamada bir köprü niteliği taşıyan önemli bir aktördür.

Traugott Fuchs’un yazılı mirası Boğaziçi Üniversitesi Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi’nin projeye sağlamış olduğu alanda sınıflandırılıp, kataloglanarak, sistematik bir halde saklandı.

Türkiye’nin en önemli kamu üniversitelerinden biri olan Boğaziçi Üniversitesi’ndeki bu merkez, sadece belgelerin mevcudiyetine alan sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Traugott Fuchs ve mirası hakkında ilk bilimsel çalışma niteliği taşıyan bu projeyi destekledi ve kamuoyuna duyurdu (bkz. https://hist.boun.edu.tr/tr/traugott-fuchs-arsivi-projesi ve http://arsivmerkezi.boun.edu.tr/collections/fuchs.php).

Traugott Fuchs mirası hakkında ilk yayınlardan biri yine Boğaziçi Üniversitesi tarafından yayınlanan Bavullardan Kataloglara: Boğaziçi Arşivleri’ne Doğru kitabında bir bölüm olarak yer almaktadır:

Kalliope’de kataloglama

Kalliope özellikle otograflar, bilim insanlarının yazılı mirası ve yayınevlerinin arşivlerinden kalanların birer kaynak olarak ulaşılabileceği ortak bir veri tabanı, yani bir katalogdur. Açık erişim modeline sahip olan Kalliope, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz (Prusya Kültür Mirası Vakfı Berlin Devlet Kütüphanesi Alman Araştırma Cemiyeti) tarafından Deutsche Forschungsgemeinschaft’ın (Alman Araştırma Cemiyeti) desteğiyle 2001 yılında geliştirilmiştir. Özellikle belirtmek gerekir ki bu proje ile Traugott Fuchs’un mirası dijitalleştirilmemiştir. Çalışma sadece mevcut materyalin kataloglanmasını yani bilimsel bir kaynak olarak ulaşılır hale gelebilmesini kapsar.

Kalliope sayfasına Almanca ve İngilizce olmak üzere iki dilde erişilebilir. Fakat veri tabanındaki data sadece ilgili katalog kaydının orijinal dilinde görülebilir.

Bu katalog kayıtları, Almanya Federal Cumhuriyeti Bilimsel Kütüphane Sistemi’nin standartlarına tabiidir. Bunun yanında, norm verileri GND (Common Authority File of the German National Library; bkz. https://www.dnb.de/EN/Professionell/Standardisierung/GND/gnd_node.html ve https://swb.bsz-bw.de/DB=2.104/LNG=EN/START_WELCOME) ile çalışmaktadır. Kişi ve yer adlarının yazımları, kaydedilecek diğer detayların biçimi standardizasyon yoluyla meta verilerin kalite normlarını karşılar.

Orient-Institut Istanbul kütüphane müdürü Dr. Karin Schweissgut Mart 2020 tarihinde Berlin Devlet Kütüphanesi’nde bir günlük bir eğitim alarak proje çalışanlarını Kalliope hakkında bilgilendirdi. İki ayrı bilgisayar için ücretsiz olan ilk Kalliope lisansına ek olarak, ücret karşılığında ikinci bir lisans daha satın alındı. Böylece Mart 2020 tarihinden itibaren kataloglamayı yani veri tabanına veri girişini gerçekleştiren iki çalışan, Dr. Tevfik Turan ve Mina Çakmak fiilen projeyi ilerletmeye başladı. Dr. Schweissgut sisteme girişi tamamlanan datanın kontrol ve düzeltme görevini üstlenirken, son aşamada profesyonel bir editör datanın tümünü tekrar gözden geçirip gerekli düzeltmeleri yaparak projenin kataloglama aşamasının tamamlanmasında rol oynadı.

Kataloglama aşamasının ardından Traugott Fuchs’un mirası olan malzemeler bir yer numarası aldıktan sonra, malzemenin materyal yapısına zarar vermeyecek ve dış etkenlerden koruyacak asitsiz kutulara yerleştirildi. Bu sayede mektuplar, fotoğraflar ve diğer çeşitli formlardaki materyalin korunması sağlanıyordu. Bir sene süren kataloglama projesi, titiz bir çalışma sürecinin ardından Nisan 2021 tarihinde tamamlandı. Okunması zor birçok isim, deşifresi zor olan pasajlar, adresler ve solmuş mürekkebe rağmen, özel uzmanlık bilgisi ile profesyonel bir şekilde veri kaydı yapan proje çalışanlarının iş birliği, sürecin başarıyla tamamlanmasında büyük rol oynadı.

Kalliope’deki Traugott Fuchs Verileri – Geçmiş Bir Hayata Pencere

Traugott Fuchs’un yazılı mirasının kataloglaması sonucu, projenin başlangıcında tahmin edilen sayıdan daha yüksek bir birikim olmak üzere, Kalliope’de 13.512 data girişi oluşturuldu (bkz. https://kalliope-verbund.info/findingaid?fa.id=DE-611-BF-77526).

Kişiler, kurumlar, işlevler, türler ve yerlere göre ayrılmış Endeks listesinde ise 2.684 veri bulunmakta (bkz. https://kalliope-verbund.info/findingaid_index?fa.id=DE-611-BF-77526). Bu veriler (belgeleri bilmeden), Türkiye’de sürgünde olan, çok yönlü bir entelektüelin ve sanatçının etkileyici tanıklıklarıdır.

Etkileyici ve büyüleyici yerler ve insanlardan oluşan ağı, olağanüstü bir ilgi ve bağlantı zenginliği, sosyal faaliyetleri, ele alınan sanatsal alanlar, çalışkanlığı ve yazma arzusunu gösteren bu kayıtlar, aynı zamanda göçmen olmanın karanlık yüzünü, kopuşları da gösterir. Örneğin Traugott Fuchs’un, yetkililer, sağlık ve emeklilik fonları ile yazışmalarında, bu konuda fikir edinmek mümkün. Bir göçmenin biyografisi niteliğindeki yazılar da mevcut.

Kataloglama, Traugott Fuchs’un Alman, Fransız ve Türk edebiyatı üzerine çeşitli çalışmalarını, akademik öğretim faaliyetlerinden ders notları ve diğer belgelerini, meslektaşları ve arkadaşlarıyla kapsamlı yazışmalarını içeriyor: Oryantalist Hellmut Ritter, dilbilimci Leo Spitzer gibi tanınmış şahsiyetler dahil, edebiyat bilgini Erich Auerbach ve yazar Hermann Hesse’nin yanı sıra öğrenciler ve aile üyelerine ait mektupları bulunuyor. Ayrıca günlükleri ve seyahat raporları, çeşitli fotoğraflar ve belgeler de mevcut.

1970’ler ve 1980’lerde Türkiye’nin sosyal ve kültürel tarihine dair izler de ilgi çekicidir. Traugott Fuchs’un, dönemin Türkiye’sinde yayınlanan Günaydın gazetesinden çeşitli küpürleri yapıştırdığı, gazetenin kendi tasarladığı sayfalarını, makaleler ve görseller hakkında yaptığı yorumları da sanat eserine dönüştürdüğü özel defterlerde görmek mümkün. Bu belgeler de bir göçmenin biyografisini anlamak bakımından önem teşkil ediyor.

Katalog verileri, bu çok yönlü entelektüel ve sanatçının dünyasını ne şekilde kurduğunu, sürgüne ve zorlu yaşam koşullarına rağmen sayısız belge, eskiz ve resimde muazzam bir sanatsal yaratıcılığı nasıl geliştirdiğini büyüleyici bir şekilde gösteriyor. Traugott Fuchs’un hayatının Alman-Türk ve uluslararası siyasi, sosyal, kültürel tarihin birçok kesitini yansıttığını söylemek mümkün.

Geleceğe bir Bakış

Kalliope kataloğuna kaydedilmiş olan Traugott Fuchs’un yazılı mirası Traugott Fuchs’tan kalan tüm malzemeyi içermemektedir. Bu projenin tamamlanmış olması bir son olarak görülmemelidir.

Projeye dahil olan materyallerin dışında; resimler, kütüphanesindeki kitaplar, çeşitli belgeler ve malzemeler de vardır. Tahminler, 6.500 eskiz, 200 resim, takriben 1.000 kitap olduğunu varsayıyor. Bu koleksiyon da sürdürülebilir şekilde korunmalı ve belgelenmelidir.

Burada söz edilen kataloglama çalışması Traugott Fuchs’un mirasını korumak ve tanıtmak için ilk adım olarak görülebilir. Gelecekte, bu olağanüstü kişiliğin mirasının korunmasına ve görünür kılınmasına yönelik olarak yapılacak daha ileri çalışmaların bir başlangıcıdır. Traugott Fuchs’un Alman ve uluslararası yaşamının ve çalışmalarının yanı sıra tüm mirasın araştırılması ve ilgililer için dijitalleştirilmesi için daha fazla çalışma gereklidir.

Gelecekteki çalışmalar, çok sayıda belge sayesinde, kültürel temasın nasıl gerçekleştiğini ve bir Alman olarak İstanbul’da Traugott Fuchs’un nasıl bir kültür ve bilgi aracısı olarak hareket ettiğini göstermeyi mümkün kılmalıdır. Keşfedilecek heyecan verici ve ilginç, açıklayıcı ve estetik açıdan değerli materyaller olduğuna ikna oldum.

Dr. Karin Schweissgut Türk edebiyatına odaklanan bir Alman Türkolog, Ekim 2019 tarihinden beri Orient-Institut Istanbul’da kütüphane müdürü.

Melissa Sivri (M.A., Dipl. Bibl.) Bilgi ve Belge Yönetimi ve Kültürel İncelemeler alanında eğitim aldı ve Temmuz 2014 tarihinden beri Orient-Institut Istanbul’da kütüphaneci olarak çalışıyor.

Not: Traugott Fuchs mirasına ait tüm eser fotoğrafları © Cengiz Kırlı; Nurçin İleri. Bavullardan Kataloglara. Boğaziçi Arşivleri’ne Doğru. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi 2015, 585–661.

Citation: Schweissgut, Karin; Sivri, Melissa “Bir Yaşamın İzleri – Traugott Fuchs Mirasının Kataloglanması”, Orient-Institut Istanbul Blog, 17 September 2021, https://www.oiist.org/bir-yasamin-izleri-traugott-fuchs-mirasinin-kataloglanmasi/

Keywords

Turkey; Istanbul; 20th century; migration; German scholars in exile, 1933-1945; history of higher learning; intellectual exchange; transfer of knowledge; archival resource; cataloging project; OII-History & Life Narratives